۲۰ باور نادرست درباره فضا

در حال حاضر، بیش از هر زمان دیگری جهان هستی را می‌شناسیم ولی همچنان چند تصور نادرست وجود دارد که بسیاری از ما را فریب می‌دهد. بعضی از افسانه‌های فضایی معقول به‌نظر می‌رسند، مثلا خورشید گوی سوزانی از آتش زرد است یا دمای زمین در تابستان بالاتر است. زیرا در آن زمان نزدیک‌تر به خورشید می‌چرخد.

فکر می‌کنید عطارد باید گرم‌ترین سیاره منظومه شمسی باشد، زیرا نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است؟ اشتباه می‌کنید! تحقیق و اکتشاف نجومی نادرست بودن باورهای زیادی را درباره فضا نشان داده است.

مثلا هرچه بیشتر سیاهچاله‌ها را می‌فهمیم، افسانه‌ها و نظریه‌های بیشتری درباره آن‌ها رد می‌شوند. در حال حاضر می‌دانیم که سیاهچاله‌ها ماده را به درون هسته خود نمی‌کشند. در این مقاله،‌ ۲۰ باور نادرست را درباره فضا بررسی می‌کنیم. پس تا انتها با تلسکوپ باشید تا بفهمید که چقدر درباره جهان هستی اشتباه فکر می‌کردید.

１. سیاهچاله‌ها همه چیز را به درون خود می‌کشند

سیاهچاله‌ها چنان کشش گرانشی شدیدی دارند که حتی نور هم نمی‌تواند از چنگال آن‌ها فرار کند. این پدیده‌های غول‌پیکر ستاره‌ها را می‌بلعند، لایه‌های گاز را جدا می‌کنند و اتم‌های تشکیل‌دهنده را درهم می‌شکنند. سیاهچاله‌ها معمولا به‌عنوان جاروبرقی‌های کیهانی تصور می‌شوند که می‌توانند مناطق وسیعی از فضا را پاکسازی کنند. بااین‌حال، سیاهچاله‌ها در واقعیت این‌طور نیستند.

در واقع، سیاهچاله‌ها تقریبا مثل هر جسم پرجرم دیگری در جهان عمل می‌کنند. سرعت موردنیاز برای فرار از کشش گرانشی یک جسم، چه سیاره باشد یا سیاهچاله، به‌عنوان سرعت گریز شناخته می‌شود. برای فرار از جسمی مثل خورشید با کشش گرانشی متوسط، سرعت گریز فقط ۳۸۴ مایل (۶۱۸ کیلومتر) در ثانیه است. اگر جسم نتواند به این سرعت برسد، به‌سمت سطح خورشید سقوط می‌کند.

در افق رویداد سیاهچاله، حتی چیزی که با سرعت نور، تقریبا ۱۸۶۴۱۱ مایل (۳۰۰ هزار کیلومتر) در ثانیه حرکت می‌کند، برای فرار به‌اندازه کافی سریع نیست و تنها گزینه آن ادامه مسیر به‌سمت داخل سیاهچاله خواهد بود. هرچه از جسمی دور شویم، سرعت گریز کمتر می‌شود. دور از افق رویداد، سیاهچاله‌ها درست مثل ستاره‌ها رفتار می‌کنند.

اجسامی که به‌اندازه کافی دور و سریع از کنار سیاهچاله عبور می‌کنند، در معرض خطر کشیده شدن به درون آن نیستند. مثلا اگر خورشید همین امروز با سیاهچاله‌ای با جرم یکسان جایگزین شود، زمین به گردش معمول خود ادامه خواهد داد.

２. زمین در تابستان به خورشید نزدیک‌تر است

بیشتر مردم می‌دانند که مدار زمین دور خورشید کاملا دایره‌ای نیست، بنابراین قابل‌درک است که چرا برخی تصور می‌کنند که فصل‌ها ناشی از فاصله زمین تا خورشید هستند. وقتی این واقعیت را در نظر بگیرید که نیمکره شمالی و جنوبی تابستان را در زمان‌های مختلف سال تجربه می‌کنند، نادرست بودن این ایده معلوم می‌شود.

مدار زمین آنقدر که مردم تصور می‌کنند بیضوی نیست و در طول یک سال، فاصله بین زمین و خورشید فقط ۳.۱ میلیون مایل (۵ میلیون کیلومتر) تغییر می‌کند که فقط حدود ۳درصد است. علاوه‌بر این در طول زمستان در نیمکره شمالی، در واقع بیشتر از تابستان به خورشید نزدیک هستیم.

دلیل واقعی رخ دادن فصل‌ها انحراف محوری زمین است. هرچه در طول سال جلو می‌رویم، نور با زوایای مختلف و برای مدت زمان متفاوتی به نیمکره شمالی و جنوبی می‌تابد. در زمستان، روزها کوتاه هستند و نور با زاویه کم به اتمسفر برخورد می‌کند. نور هنگام عبور از میان گازها به‌سمت سطح زمین پخش می‌شود و انرژی را توزیع می‌کند.

در تابستان، روزها بسیار طولانی‌تر هستند و نور خورشید با زاویه تند به زمین برخورد می‌کند. در نتیجه، مسیر آن به‌سمت سطح زمین مستقیم‌تر است و انرژی را در ناحیه کوچک‌تری متمرکز می‌کند.

３. خورشید در حال سوختن است

آتش برای زنده ماندن به سه چیز نیاز دارد: سوخت، گرما و اکسیژن. خورشید سوخت دارد، زیرا عمدتا از گاز هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. هلیم یک گاز بی‌اثر است و مثل بعضی از همسایه‌های فرار خود در جدول تناوبی نمی‌سوزد، ولی هیدروژن به‌شدت قابل‌اشتعال است.

خورشید همچنین مقدار زیادی انرژی گرمایی تولید می‌کند و دمای سطح آن حدود ۹۹۳۲ درجه فارنهایت (۵۵۰۰ درجه سانتیگراد) است. بااین‌حال از آن‌جایی ‌که هیچ اکسیژنی در فضا وجود ندارد، مثلث آتش برای خورشید ناقص است. در واقع خورشید توپی از آتش نیست، بلکه گرما و نوری که تولید می‌کند نتیجه همجوشی گرماهسته‌ای است.

درون محیط پرفشار و بسیار داغ این ستاره، اتم‌های هیدروژن با سرعت بالا در فاصله یک فمتومتری از یکدیگر قرار می‌گیرند (۰.۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ متر). برخورد در این فاصله آن‌ها را قادر می‌کند تا با هم ترکیب شوند و هلیوم را تشکیل دهند و مقادیر زیادی انرژی را به‌عنوان تابش پرتو گاما آزاد کنند.

در هر ثانیه در درون خورشید، ۷۰۰ میلیون تن هیدروژن با یکدیگر برخورد می‌کنند و ۶۵۰ هزار تن هلیوم را تشکیل می‌دهند که باعث همجوشی بیشتر در یک واکنش زنجیره‌ای می‌شود و این راکتور هسته‌ای طبیعی را ادامه می‌دهد.

４. کمربند سیارک‌ها بسیار خطرناک است

شکی نیست که در بخشی از منظومه شمسی که به کمربند سیارک‌ها معروف است، سنگ‌های زیادی وجود دارد. این نوار که بین مریخ و مشتری قرار دارد، شامل بیش از ۳۰۰۰ ریزسیاره و ۷۵۰ هزار سیارک است که قطر بعضی از آن‌ها به بیش از ۳۲۸۰ فوت (۱۰۰۰ متر) می‌رسد.

سیارک‌های بزرگ‌تر گاهی با هم برخورد می‌کنند و قطعه‌های کوچک‌تری را درون کمربند پخش می‌کنند که طبق افسانه‌ها هر فضاپیمایی را که وارد این مسیر شود تهدید می‌کنند.

داستان‌ها و فیلم‌های علمی تخیلی به این افسانه دامن زده‌اند. در فیلم جنگ ستارگان،‌ وقتی هان سولو فضاپیمای میلینیوم فالکون را به داخل یک منطقه سیارکی هدایت کرد، شخصیت C-3PO به او هشدار داد که امکان عبور موفقیت‌آمیز از منطقه سیارکی تقریبا ۳۷۲۰ به یک است. اگر منطقه سیارکی Hoth شبیه کمربند سیارکی ما بود، C-3PO کاملا اشتباه می‌کرد.

در دهه ۱۹۷۰، پایونیر ۱۰ ناسا اولین فضاپیمایی بود که از درون کمربند سیارک‌ها عبور کرد. پایونیر ۱۰ فقط با یک لایه لانه‌زنبوری آلومینیومی محافظت می‌شد ولی با وجود خطر آشکار، بدون مشکل از این منطقه رد شد.

این عبور موفقیت‌آمیز نتیجه جاخالی دادن حرفه‌ای نبود، بلکه به این دلیل بود که فاصله بین سیارک‌ها بسیار زیاد است. پهنای کمربند سیارک‌ها تقریبا ۱۴۰ میلیون مایل (۲۲۵ میلیون کیلومتر) است و به‌طور متوسط، حدود ۶۰۰ هزار مایل (۹۷۰ هزار کیلومتر) بین سیارک‌ها فاصله وجود دارد که بیش از دو برابر فاصله زمین تا ماه است.

بنابراین در مقایسه با فضای شلوغی که در فیلم‌ها به تصویر کشیده می‌شود، کمربند سیارکی در واقع نسبتا خالی است. خطر بسیار بزرگ‌تر در کمربند سیارک‌ها، ذرات گرد و غباری است که هنگام برخورد سیارک‌ها تشکیل می‌شوند و می‌توانند به فضاپیما آسیب وارد کنند.

５. خورشید زرد است

تقریبا همه موقع نقاشی کردن آسمان را آبی و خورشید را زرد می‌کشیم. خورشید در عکس‌ها نیز زرد دیده می‌شود و وقتی در افق پایین می‌رود، رنگ نارنجی متمایزی ظاهر می‌شود. با‌این‌حال، این زردی فقط یک توهم است. خورشید تمام طول موج‌های نور مرئی را تولید می‌کند و بنابراین رنگ واقعی آن سفید است ولی نور خورشید هنگام عبور از جو تغییر می‌کند.

طول موج نور در انتهای آبی طیف بسیار کوتاه‌تر از قرمز است، بنابراین احتمال برخورد با ذره‌های موجود در هوا بیشتر است. در طول روز، نور آبی در بخش بالایی اتمسفر پراکنده می‌شود و باعث می‌شود آسمان آبی و خورشید زرد به‌نظر برسد. در صبح و عصر، نوری که به زمین برخورد می‌کند مسافت بیشتری را طی می‌کند که باعث تشدید این اثر می‌شود.

بیشتر طول موج‌های آبی کوتاه‌تر قبل از برخورد با زمین پراکنده می‌شوند و به طلوع و غروب خورشید رنگ قرمز مایل به نارنجی خاصی می‌دهند.

６. ستاره‌ها در صورت فلکی نزدیک هم هستند

ستاره‌های آسمان شب در ۸۸ صورت فلکی قرار گرفته‌اند که هر کدام شکل و نام خاصی دارند. صورت‌های فلکی از دیرباز راهنمای مسافران و کشاورزان بوده‌اند، ولی واقعا گروهی از ستاره‌ها نیستند. ستاره‌هایی که صور فلکی را تشکیل می‌دهند با وجود اینکه نزدیک هم به‌نظر می‌رسند، معمولا ده‌ها یا صدها سال نوری از هم فاصله دارند و به‌سمت عمق فضا گسترش یافته‌اند.

از نقطه‌نظر ما روی زمین، صورت فلکی شکارچی ممکن است مثل جنگجویی با سپر به‌نظر برسد، ولی از جای دیگر در کهکشان هیچ شکل خاصی نداشته باشد. ستاره‌ها از نظر سن، اندازه، نوع و روشنایی متفاوت هستند و اگر گروهی به‌نظر می‌رسند، کاملا تصادفی است.

صورت‌های فلکی از نظر علمی گروه‌های معنی‌دار ستاره‌ها نیستند، ولی کمک می‌کنند تا آسمان را به بخش‌های قابل‌تشخیص تقسیم کنیم. با ایجاد ارتباط بین الگوهای موجود در ستاره‌ها و حیوان‌ها یا اشیا آشنا، به‌خاطر سپردن نام و موقعیت مکانی ستاره‌ها آسان‌تر می‌شود.

این یکی از معدود مواردی است که اسطوره‌ها می‌توانند مفید باشند، زیرا اسطوره‌شناسی و داستان‌های پیرامون هر یک از صورت‌های فلکی به تثبیت آن‌ها در ذهن مردم کمک می‌کند.

７. ماه یک سمت تاریک دارد

سمت تاریک ماه از گذشته الهام‌بخش آلبوم‌های موسیقی، رمان‌ها، سریال‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و بازی‌های ویدیویی بوده است. ما فقط یک سمت ماه را از زمین می‌بینیم، ولی این دلیل نمی‌شود که سمت دیگر آن تاریک باشد.

با بررسی فازهای ماه متوجه نادرست بودن این باور می‌شویم. در طول ماه کامل، سمتی که می‌توانیم ببینیم کاملا روشن و سمت دیگر در تاریکی کامل است. در زمان‌های دیگر که فقط می‌توانیم بخشی از ماه را ببینیم، بقیه نور روی سمت دور یا به‌اصطلاح سمت تاریک می‌افتد.

اگر مدرک می‌خواهید، کافی است به اولین تصاویر سمت دور ماه نگاه کنید که در سال ۱۹۵۹ توسط فضاپیمای لونا ۳ اتحاد جماهیر شوروی گرفته شد.

در این عکس‌ها سمت دور ماه توسط خورشید کاملا روشن شده است. این تصاویر نه‌تنها خط بطلانی روی افسانه سمت تاریک ماه کشید، بلکه نشان داد رنگ سنگ‌های آن روشن‌تر است و در واقع سمتی که ما میبینیم سمت تاریک واقعی است.

８. دیوار بزرگ چین از فضا دیده می‌شود

دیوار بزرگ چین طولانی‌ترین سازه ساخته‌شده توسط بشر در جهان است که ۱۳۱۷۱ مایل (۲۱۱۹۶ کیلومتر) طول دارد. این باور که دیوار چین از فضا دیده می‌شود بسیار رایج است و از دهه ۱۹۳۰ وجود داشته است، ولی متاسفانه کاملا درست نیست.

دیوار چین بسیار طولانی است ولی عرض آن بیشتر از ۲۰ فوت (۶ متر) نیست. همچنین از موادی ساخته شده است که به‌خوبی با محیط اطراف ترکیب می‌شوند. در مدار پایینی زمین که از ارتفاع ۹۹ مایلی (۱۶۰ کیلومتری) شروع می‌شود، دیوار چین به‌راحتی در تصاویر رادار قابل‌تشخیص است ولی با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نیست.

«کریس هدفیلد»، فضانورد کانادایی، در طول مدت حضور خود در ایستگاه فضایی بین‌المللی در مارس ۲۰۱۳ در توییتی نوشت: «من دیوار بزرگ چین را از فضا ندیدم و فضانوردان چینی هم ندیدند. شاید با لنز دوربین به‌اندازه کافی بزرگ و هوای صاف بتوان آن را دید.»

９. سایه زمین باعث ایجاد فازهای ماه می‌شود

محتمل به‌نظر می‌رسد که فازهای ماه ناشی از سایه زمین باشند، ولی ماه خیلی وقت‌ها در طول روز کنار خورشید قابل‌مشاهده است. بنابراین، واقعا چه چیزی باعث فازهای ماه می‌شود؟

فازهای ماه در واقع نتیجه طلوع و غروب خورشید در سمت مرئی ماه حین گردش آن دور زمین هستند. در طول ماه کامل، ماه در سمت مخالف خورشید قرار دارد. بنابراین نور خورشید تمام سطح قابل‌مشاهده ماه را روشن می‌کند.

در فاز ماه نو، ماه بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد. در نتیجه نور خورشید روی سمتی می‌افتد که نمی‌توانیم ببینیم. در روزهای میانی، مقدار نوری که می‌توانیم روی سطح ماه ببینیم به‌تدریج با گردش ماه زیاد و کم می‌شود. ماه‌گرفتگی تنها زمانی است که زمین روی ماه سایه می‌اندازد. این اتفاق نادر زمانی رخ می‌دهد که زمین دقیقا بین خورشید و ماه قرار می‌گیرد و به‌طور موقت نور را مسدود می‌کند.

１０. نور تحت تاثیر گرانش قرار نمی‌گیرد

گرانش نیروی جاذبه‌ بین دو جسم دارای جرم و نور است و توسط فوتون‌ها که جرم ندارند منتقل می‌شود. بنابراین نور نمی‌تواند تحت‌تاثیر گرانش قرار بگیرد، ولی چگونه است که سیاهچاله‌ها می‌توانند از فرار نور جلوگیری کنند؟

قانون گرانش نیوتن بیان می‌کند که گرانش نیروی کششی است که وقتی هر دو جسم درگیر جرم داشته باشند عمل می‌کند. سپس انیشتین این نظریه را با بیان اینکه گرانش نتیجه طبیعی شکل هندسی جهان است، اصلاح کرد.

فرض کنید توپ سنگینی را روی یک ورقه لاستیکی می‌گذارید. لاستیک کشیده می‌شود و یک فرورفتگی ایجاد می‌کند. اگر سعی کنید یک توپ کوچک‌تر را از یک طرف ورق به طرف دیگر بغلتانید، به‌جای اینکه مستقیم حرکت کند، باید یک مسیر منحنی را طی کند. این کاری است که ستاره‌ها و سیاره‌ها با ابعاد فضازمان انجام می‌دهند.

این منحنی‌ها فقط بر اجسام با جرم اثر نمی‌گذارند، بلکه نور به‌قدری سریع حرکت می‌کند که فرورفتگی فضازمان اثر چندانی روی آن ندارد. سیاه‌چاله‌ها منحنی‌های فضازمانی ایجاد می‌کنند که به‌سمت بی‌نهایت خم می‌شوند، بنابراین حتی نور نیز نمی‌تواند از طرف دیگر خارج شود.

１１. عطارد داغ‌ترین سیاره منظومه شمسی است

خورشید در هر ثانیه ۱۰۲۶×۳.۸ ژول انرژی آزاد می‌کند و عطارد درست در تیررس آن قرار دارد. این سیاره در فاصله ۳۶ میلیون مایلی (۵۸ میلیون کیلومتر) از خورشید می‌چرخد که تقریبا سه برابر نزدیک‌تر از مدار خورشیدی زمین است.

دمای عطارد در طول روز به حدود ۸۰۰ درجه فارنهایت (۴۳۰ درجه سانتی‌گراد) می‌رسد و قطعا باید گرم‌ترین سیاره در منظومه شمسی باشد. ولی اینطور نیست! زهره که نزدیک به دو برابر دورتر از خورشید می‌چرخد در طول روز دمای متوسط ۸۶۴ درجه فارنهایت (۴۶۲ درجه سانتی‌گراد) را تجربه می‌کند. چنین دمایی می‌تواند سرب را ذوب کند.

همه چیز به جو برمی‌گردد. اتمسفر زهره ضخیم است و عمدتا از دی‌اکسید کربن تشکیل شده است و گرما را در یک حباب عایق به دام می‌اندازد. در مقابل عطارد جو بسیار نازکی دارد و وقتی در شب از خورشید دور می‌شود، دمای آن به ۲۹۲- درجه فارنهایت (۱۸۰- درجه سانتی‌گراد) کاهش می‌یابد.

１２. زحل تنها سیاره حلقه‌دار در منظومه شمسی است

وقتی به سیاره حلقه‌دار فکر می‌کنیم، فقط نام زحل به ذهنمان خطور می‌کند. این غول گازی به‌خاطر هفت حلقه اصلی خود کاملا شناخته‌شده است. نمی‌توان انکار کرد که این حلقه‌ها فوق‌العاده فتوژنیک هستند، ولی تنها حلقه‌های منظومه شمسی نیستند.

مشتری، اورانوس و نپتون نیز حلقه دارند، اگرچه تا قبل از ماموریت‌های وویجر در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ هیچ کس از وجود آن‌ها خبر نداشت. این حلقه‌ها بسیار نازک‌تر و کمتر قابل‌مشاهده هستند اما ستاره‌شناسان فکر می‌کنند که ممکن است همیشه اینطور نبوده باشد.

حلقه‌های زحل ممکن است از زمان شکل‌گیری خود سیاره وجود داشته باشند و تصور می‌شود که این ساختارهای باورنکردنی در طول زمان تغییر کرده‌اند.

اگرچه زحل در حال حاضر خیره‌کننده‌ترین حلقه‌ها را دارد، در صد میلیون سال آینده (به‌زودی، طبق استانداردهای کیهان‌شناسی)، تریتون، قمر نپتون، ممکن است توسط نیروهای جزرو‌مدی از هم بپاشد و به حلقه‌ای جدید و چشم‌گیر تبدیل شود.

１3. فضا یک خلاء خالی است

فضا نزدیک‌ترین مکان به خلاء واقعی در کیهان است و از هر ذره‌ای بسیار خالی‌تر از چیزی است که می‌توانیم روی زمین تولید کنیم. بااین‌حال، هیدروژن به‌قدری در جهان زیاد است که چند اتم آن در هر متر مکعب فضا وجود دارد. در مجموع، فضا به‌ویژه در مقایسه با جو غنی از اتم زمین خلاء محسوب می‌شود. هیچ جای فضا را نمی‌توان تضمین کرد که خلاء واقعی به‌معنای دقیق آن است.

１4.گرانش در فضا وجود ندارد

در واقعیت، فضاپیماهایی مانند ایستگاه فضایی بین‌المللی دائما تحت‌تاثیر نیروی گرانش زمین هستند و این چیزی است که آن‌ها را در مدار نگه می‌دارد. بی‌وزنی که فضانوردان تجربه می‌کنند به این دلیل است که خیلی آرام به‌سمت زمین سقوط می‌کنند.

نیروی گرانش ایستگاه فضایی بین‌المللی را به‌سمت زمین می‌کشد اما ایستگاه به‌قدری سریع در حال حرکت است که از افق عبور می‌کند و به‌جای اینکه به زمین برگردد، دور انحنای سیاره پایین می‌رود. فضانوردان درون ایستگاه فضایی بین‌المللی در اصل در حالت سقوط آزاد دائمی هستند.

15.بدون لباس فضایی در فضا منفجر می‌شویم

بدن ما با شرایط تحت فشار جو زمین سازگار است و وقتی این فشار حذف شود، آب در بافت‌ها شروع به تبخیر می‌کند و بدن متورم می‌شود. پوست انسان به‌اندازه کافی کشش دارد که در این شرایط منفجر نشود ولی بعد از حدود ده ثانیه، فرد بیهوش می‌شود. این اتفاق برای یک تکنسین لباس فضایی در طول آزمایش ناسا در سال ۱۹۶۶ به‌دلیل از کار افتادن بعضی از تجهیزات رخ داد. خوشبختانه، فشار بعد از ۳۰ ثانیه برگشت و تکنسین نجات پیدا کرد.